Cmentarz Hutniczy w Gliwicach / Der Hüttenfriedhof in Gleiwitz

Biografie pochowanych osób / Biografien

 

 

Wilhelm von Blandowski

21.01.1822 18.12.1878

 

 

   

Urodził się w Gliwicach jako najmłodsze z dzieci Johanna Felixa von Blandowskiego i Leopoldyny z domu von Woyrsch.

W latach 1839–1840 uczył się w katolickim gimnazjum przy ul. Kozielskiej w Gliwicach, następnie w latach 1841–1843 kontynuował naukę w Szkole Górniczej w Tarnowskich Górach. Później pracował w kopalni Königsgrube w Königshütte (Chorzowie).

W 1849 roku wyjechał do Australii z grupą geologów rządowych w celu badania historii naturalnej, klasyfikacji botanicznej i geograficznego opracowywania tego kraju. Znalazł złoto koło Castlemaine, (Victoria), wynalazł i udoskonalił pompę wodną, w latach 1854–1857; zorganizował ekspedycję do zbadania naturalnej historii regionu gdzie łączą się rzeki Darling i Murray gromadząc 17400 osobliwości dla Muzeum Narodowego. Upamiętniony jako badacz gatunkami ryb Blandowskius oraz Blandowskiella. Był jednym z założycieli Towarzystwa Filozoficznego Victorii.    

Po powrocie do Gliwic w 1860 roku, założył atelier fotograficzne w swoim domu przy ulicy Bankowej 7.

Zmarł 18 grudnia 1878 roku w Bolesławcu, w szpitalu dla psychicznie chorych.

 

RODZINA

   

 

 


Geboren in Gleiwitz, war er der jüngste Sohn unter den elf Kindern Felix von Blandowskis – eines hohen Offiziers der preußischen Armee – und seiner Frau Leopoldine – geborene Woyrsch.

In den Jahren 1839–1840 machte er seine Ausbildung an der Bergbauschule in Tarnowitz bei Gleiwitz. Danach arbeitete er in der Königsgrube in Königshütte (Chorzów).

Zur Ausreise aus seiner Heimat bewog ihn die unruhige Revolutionszeit im Jahre 1848. Er fuhr 1849 mit einer Geologengruppe nach Australien, um sich mit dem Erforschen der dortigen Naturgeschichte wie auch botanischer Systematisierung und geografischer Beschreibung zu beschäftigen. Von Blandowski entdeckte Goldvorkommen in der Gegend von Castlemaine (Victoria), dort erfand und vervollkommnte er auch die Wasserpumpe. In den Jahren 1854–1857 organisierte er eine Expedition an die Ufern der Flüsse Darling und Murray, um die Naturgeschichte dieser Region zu erforschen. Er sammelte dort 17400 Naturphänomene für das Nationalmuseum. Unvergesslich ist sein Ruf als Fischforscher durch die Fischgattungen wie Blandowskius und Blandowskiella. Wilhelm von Blandowski gehörte zu den Mitbegründern der Philosophischen Gesellschaft Viktoria.

1860 kehrte er nach Gleiwitz zurück, starb er in einer Nervenheilanstalt in Bunzlau.

 

Übersetzung: Sebastan Mrożek

 

Wilhelm Blandowski was born in Gliwice as the youngest of the eleven children of Feliks von Blandowski – the high rank officer of the Prussian army, and his wife Leopoldyna neé Woyrsch.

In the years 1839–1840 Wilhelm von Blandowski attended the Catholic junior secondary school in the Kozielska street in Gliwice and from 1841 to 1843 he continued his education in the Mining School in Tarnowskie Góry. Then he worked in the Königsgrube mine in Chorzów.

He decided to leave the country probably because of the turbulent times of the 1848 revolution. In 1849 he left for Australia together with the government geologists in order to research the natural history and to work out the botanical classification, as well as the geographical study of this country. He found gold near Castlemaine, (Victoria), then invented and improved the water pump. Over the years 1854 and1857 he organised an expedition in order to study the natural history of the area where the rivers Darling and Murray merged, which resulted in gathering 17400 interesting specimens for the National Museum. He is also renown for his research on Blandowskius and Blandowskiella fish species. One could find him among the founders of the Victoria philosophic society.

In 1860 Wilhelm von Blandowski came back to Gliwice. He died in the Hospital for the Neurotically Ill in Bolesławiec.

Translation: Iweta i Witold Kulczyccy  

 

EDUKACJA / PRACA / WOJSKO
   

                  – gimnazjum katolickie w Gliwicach

14.08.1833 – usunięty karnie (zaatakował kijem nauczyciela)

   

31.08.1834 – Królewska Pruska Szkoła Kadetów w Chełmnie

                    synowie wojskowych często wybierali szkołę
                    kadetów, 10 lat wcześniej uczył się tu jego brat 

  5.08.1836 – opuścił szkołę po śmierci ojca

   

 IX 1836 – gimnazjum ewang. w Lubaniu

   

do XI 1839 – ponownie gimnazjum katolickie w Gliwicach

   

1.01.1840 – Kopalnia „Fryderyk” Tarn. Góry, obróbka rudy ołowiu

   

15.05.1840 – Kopalnia „Królowa Luiza” Zabrze, ładowacz, od 1.01.1841 rębacz

IV 1841 – z powrotem kopalnia „Fryderyk”

   

28.06.1841 – Oberschlesische Bergschule, szkoła górnicza założona w Tarnowskich Górach przez Rudolpha von Carnalla,

Wilhelm Blandowski został przyjęty na kurs szkoleniowy jako
1 z 12

8.07.1843 opuścił szkołę, nie kończąc jej

 

Podczas jednej z wycieczek szkolnych do kamieniołomu wapienia muszlowego znalazł skamielinę, którą wysłał do prof. Heinricha Goepperta z uniwersytetu we Wrocławiu, który ocenił ją jako bardzo wartościową i nazwał:  Sphaerococcites blandowskianus

 

Szkoła mieściła się pierwotnie na piętrze narożnego domu przy rynku w Tarnowskich Górach.

   


   

Po rezygnacji z zakończenia kursu został wysłany w okolice Koszęcina jako Obersteiger w kopalni rudy żelaza ks. Hohenlohe w Zumpach. Zdobył doświadczenie w wierceniu udarowym głębokich otworów,  wierceniu na bagnach, konstruowaniu maszyn parowych, instalowaniu pomp, przewiercaniu się przez kurzawkę, konstruowaniu wózków, budowie podpór, studiował też geologię Beskidów i Tatr.

25.05.1844 – otrzymał certyfikat jako nadsztygar (Obersteiger)

 

Po rezygnacji ze stanowiska samodzielnie zapoznawał się z pracą kopalń w Mysłowicach, Chorzowie i Zabrzu, ale również Wałbrzychu, Nowej Rudzie, Złotym Stoku i Miedziance.

   

1.10.1844 – zgłosił się na ochotnika – żołnierz saperów gwardii w Berlinie wykorzystał możliwość uczęszczania jako wolny słuchacz na wykłady (część z nich była jednak płatna) na Friedrich-Wilhelm-Universität

 

 

1.10.1845 – oficer Landwehry, zwolniony ze służby

 

 

Przez jakiś czas otrzymywał stypendium z Urzędu Górniczego i nawet krótko od króla pruskiego, ale koszty utrzymania w latach 1844–1847 wzrosły o 50% i zapomoga przestała wystarczać. Mimo kolejnych próśb nie podwyższono jej, natomiast otrzymał polecenie opuszczenia Berlina i zameldowania się w Brzegu do pracy.

Przedmioty wybrane przez Blandowskiego:

ogólna historia naturalna

skamieliny formacji skalnych

meteorologia

mineralogia

paleontologia

geologia Śląska i północnych Niemiec

historia rozwoju mięczaków

sejsmologia i wulkanologia

fizyka eksperymentalna

nieorganiczna chemia eksperymentalna
oraz matematyka, algebra i geometria

 

dużo podróżuje, poznając działanie kopalń węgla brunatnego

   

W Brzegu się nie zameldował, ale podjął pracę jako Fahrsteiger w kopalni „Król” w Chorzowie – do 31.03.1848 r., kiedy to został „poproszony” o opuszczenie zakładu...

   

1848   Wiosna Ludów w Europie

4.04.1848 – zgłosił się do wojska (wojna o Szlezwik Holsztyn 1848–1849) i otrzymał tymczasowy patent oficerski. W tej wojnie brał również udział jego starszy brat Berthold (38. pułk piechoty)

XII 1848 – starał się o powrót do służby górniczej, ale nie chciał wracać na Śląsk

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Po odejściu z wojska przebywał w okolicach Hamburga, gdzie w 1843 roku założono Muzeum Zoologiczne. Zarządzała nim 8-osobowa komisja, a każdy z członków był również kolekcjonerem. Blandowski utrzymywał kontakty ze Steetzem i Wiebelem, stąd przypuszczenie, że został przez nich wynajęty lub uzyskał wsparcie komisji.

 

V 1849 – wypłynął do Australii na statku Ozean

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fot.: Georg Neumayer

   

AUSTRALIA

   

14.09.1849 – przybył do Adelajdy i rozpoczął zabiegi o posadę geologa u gubernatora stanu Wiktoria. Otrzymał ją po 10 miesiącach, podczas których sporządził mapy stanu Wiktoria, wykazując imponującą wiedzę geograficzną, geologiczną, zoologiczną, botaniczną i etnologiczną. Ponadto okazał się biegłym rysownikiem

1849 – badania geologiczne i paleontologiczne na zachodnim wybrzeżu

 

1850 – eksploracja Australii Południowej, badania nad rzeką Murray i południowym wschodzie, szkice Aborygenów

 

1851 – styczeń – badania Aborygenów nad rzeką Guichen, pomiary geodezyjne przy wybrzeżu Warreanga,

          – październik – pola złotonośne Forest Creek

1852 – październik – odkrywa żyłę złota w Spring Gully, projektuje pompę do odwadniania kopalni i finansuje jej wykonanie

   

 

 

 

 

 

 

Ta część kontynentu przez tysiące lat ewoluowała w całkowitej izolacji. Blandowskiego zafascynowała kultura Aborygenów. Dręczył go ich los i widząc, że ich kultura jest zagrożona, podkreślał konieczność jej zbadania. W tamtych czasach takie podejście było niezwykle rzadkie i nie znajdowało poparcia.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

rysunki na podstawie fotografii Blandowskiego wykonał Gustav Mützel

https://www.britishmuseum.org/collection/search?agent=William%20Blandowski

   
   
   

1852 – wymieniany jako jeden z inicjatorów i organizatorów Geological Society of Victoria

20.12.1853 – przedstawia projekt i uzasadnia potrzebę założenia w Melbourne muzeum geologicznego, występuje do gubernatora o subwencję na wydanie ilustrowanej historii naturalnej stanu Victoria

 

  1.04.1854 – wpisany na listę geodetów Australii

 

  8.05.1854 – mianowany kuratorem planowanego muzeum

17.06.1854 – bierze udział w zawiązaniu Wiktoriańskiego Towarzystwa Filozoficznego i Literackiego, mającego na celu założenie w Melbourne muzeum historii naturalnej – wszedł do tymczasowego komitetu i rady tego towarzystwa

 

12.08.1854 – pierwsze publiczne posiedzenie Towarzystwa

1855 – połączenie Wiktoriańskiego Instytutu i Towarzystwa Filozoficznego w Instytut Filozoficzny Wiktorii – był jego członkiem (dożywotnim ?) do 1868

   
   
   

VII 1854 – pierwsza ekspedycja do Środkowej Wiktorii

 

dwie wyprawy, rysunki z nich zostały przekazane do tworzącego się muzeum i na potrzeby wystawy światowej w Paryżu 1855

23.10.1855 – wystawa fotografii w Instytucie Filozoficznym na ich podstawie stworzono grafiki do Australia Terra Cognita i Australien in 142 photographischen Abbildubgen

Oryginały fotografii nie przetrwały. (Posiadaniem aparatu fotograficznego Blandowski chwalił się już w sierpniu)

XI 1856 – złoty medal za zestaw sześciu arkuszy z ilustracjami, na wystawie Przemysłowego Towarzystwa Wiktorii

   

6.12.1856 – początek ekspedycji na zlecenie rządu stanu Victoria, wzdłuż dolnego biegu rzeki Murray.

Z 16 ludzi już wkrótce pozostał tylko sam Blandowski ze swym pomocnikiem Krefftem, gdyż pozostałych uczestników zraziły napotkane trudności. W ciągu ośmiu miesięcy obaj podróżnicy przemierzyli 2 tysiące kilometrów, żywiąc się, gdy skradziono im żywność, drobnymi torbaczami i papugami.

Mimo licznych przeszkód udało im się dotrzeć do Adelajdy z 28 skrzyniami, które zawierały 18 tysięcy okazów i setki rysunków.

   












eksponaty przywiezione na wystawę w Muzeum w Gliwicach
w 2013 z muzeum w Berlinie
   

 

 

 

 

 

Po powrocie do Melbourne Blandowski zabrał się za opracowanie zbiorów zgromadzonych podczas tej wyprawy, jednak, gdy nowe gatunki ryb z rzeki Murray nazwał nazwiskami najwybitniejszych członków Philosophical Society of Victoria, okazało się, że opisy tych ryb uznali oni za swoje karykatury i zażądali wyjaśnień.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

https://nakrancu.wordpress.com/category/gornictwo/ 

   

W roku 1858 na łamach prasy oskarżono Blandowskiego, że nie przekazał Muzeum Historii Naturalnej części zbiorów, którą on sam uznał za kolekcję prywatną, gdyż zawierała okazy i rysunki zbierane i rysowane w niedziele. W tej sytuacji Blandowski postanowił opuścić Australię.

 

POWRÓT

   

W marcu 1859 na pokładzie pruskiej barkentyny „Matylda” wyruszył przez Jawę do Plymouth, skąd udał się do Londynu. Przywiezione z Australii zbiory liczące tysiące szkiców, zdjęć, minerałów i wypchanych zwierząt wzbudziły tu zainteresowanie uczonych tej miary, co Roderick Impey Murchison, Richard Owen, Thomas Huxley i Paweł Edmund Strzelecki.

   

Wykłady (o Aborygenach, o geologii, o faunie i florze):

16.11.1859 – Londyn  

 4.01.; 7.01.1860 – Berlin

22.02.1860 – Wrocław  

 6.03.1860 – Chorzów

X 1861; V 1866; II 1868 – Drezno, zostaje wybrany na członka korespondenta Towarzystwa Historii Naturalnej (w Dreźnie mieszkał jego brat Teophil)

 

GLIWICE

   

Po powrocie do Gliwic zamieszkał z matką i siostrami w domu przy ulicy Bankowej i w pierwszym rzędzie zajął się opracowaniem i wydaniem albumu Australien in 142 photographischen Abbildungen nach zehnjährigen Erfahrungen. Album został wydrukowany w drukarni Neumanna. Do dziś zachowały się jedynie dwa egzemplarze, szczęśliwe jeden z nich został zdigitalizowany.

   









 
https://staatsbibliothek-berlin.de/ 

   
   
   

Na górnej kondygnacji domu przy Bankowej, Blandowski założył atelier fotograficzne.

   

Der Oberschlesische Wanderer nr 35 z 1862 r.

   

Der Oberschlesische Wanderer nr 48 z 1862 r.

 



Der Oberschlesische Wanderer nr 51 z 1862 r.

   
   
   

Der Oberschlesische Wanderer nr 1 z 1864 r.








   

   Blandowski nie wykonywał jedynie standardowych portretów w atelier, wykonywał też zdjęcia reklamowe. Interesowało go dokumentowanie „zwykłego” życia, nierzadko aranżował scenki rodzajowe i tworzył fotomontaże.

   
   
   
   

Der Oberschlesische Wanderer nr 46 z 1865 r.



   

Działalność atelier i wynajem lokali w domu przy ul. Bankowej nie przynosiły najwyraźniej wystarczającego dochodu, bo Blandowski próbuje sprzedać dom, nawet z całym wyposażeniem atelier.

   

Der Oberschlesische Wanderer nr 1 z 1865 r.

Der Oberschlesische Wanderer nr 14 z 1866 r.

   

Zachowało się tylko kilka zdjęć Gliwic, choć z pewnością robił ich więcej.

   
   
   
   
   
   
   

25.06.1866 – wybrany jednym z walmanów (reprezentantów wybierających deputowanych do Landtagu)

 

23.01.1872 – organizuje zebranie w hotelu „Deutches Haus” przeciwko polityce władz miejskich (petycję w sprawie odwołania burmistrza podpisało tylko 20 osób)

 

BOLESŁAWIEC

   

IX 1873 – zostaje zamknięty w zakładzie dla psychicznie chorych w Bolesławcu. (Provinzial-Heil und Pflege-Anstalt / Szpital dla Obląkanych Prowincji Śląskiej)

Był to pierwszy, zbudowany od podstaw, zakład psychiatryczny na Śląsku. Wzniesiony został w latach1857–1863 wg projektu architekta Richarda Schillera. Ogromna powierzchnia oraz nowatorskie metody leczenia pacjentów sprawiły, że placówka cieszyła się doskonałą opinią.

   

18.12.1878 – umiera na skręt jelit, notatka pojawia się w gliwickim „Wandererze”


Der Oberschlesische Wanderer nr 152 z 1878 r.
   

Wilhelm Blandowski pochowany został na przyszpitalnym cmentarzu, który znajdował się w pobliskim lesie, a chowano na nim zarówno pacjentów jak i personel szpitala. Cmentarz po II wojnie światowej został najpierw zdewastowany, a później zlikwidowany. Nie zachowały się żadne nagrobki, o układzie cmentarza świadczą jedynie widoczne dawne ścieżki.

   

Niezwykłym zbiegiem okoliczności (niezwykłym, bo postać Blandowskiego jest przez mieszkańców Bolesławca dopiero teraz odkrywana) zachował się kamień z inskrypcją, z grobu Blandowskiego. W chwili obecnej znajduje się na terenie przyszpitalnego parku.


fot. Marian Jabłoński
   
Szpital psychiatryczny w Bolesławcu
Kaplica dawniej, obecnie służy (służyła?) jako stolarnia Miejsce po zlikwidowanym cmentarzu
Kamień pamiątkowy Inskrypcja na kamieniu

 

 

W rodzinnym mieście upamiętnia go tablica umieszczona na domu przy ul. Bankowej 4, gdzie spędził ostatnie lata aktywnego życia.

 

 

Tablica „Pro memoria” – 2022

   

Materiały źródłowe:

Blandowski W., Australien in 142 photographischen Abbildungen nach zehnjährigen Erfahrungen, Gleiwitz 1862

Darragh Thomas A., Naturalista czyli Wilhelm von Blandowski w Australii, Muzeum w Gliwicach 2013

Lewczyński J., Wilhelm von Blandowski herbu Wieniawa. Zarys działalności fotograficznej, Rocznik Muzeum w Gliwicach t.X, Gliwice 1996

Nietsche B., Historia miasta Gliwice, przekł. S.Rosenbaum, Gliwice 2011

Nowicki W., Niepokoje Wilhelma von Blandowskiego, Muzeum w Gliwicach 2013

Recław D., Zakład fotograficzny Wilhelma von Blandowskiego, Muzeum w Gliwicach 2013

Akta różne Archiwum Państwowe w Gliwicach

„Der Oberschlesische Wanderer”

State Library of NSW - http://image.sl.nsw.gov.au/cgi-bin/ebindshow.pl?doc=pxe864/a108;thumbs=1

Museum Victoria - http://www.museum.vic.gov.au/Treasures/collDetails.aspx?Simg=3&ID=21

podroze.onet.pl/ciekawe/wilhelm-von-blandowski-podroznik-odkrywca-i-badacz-australii/ptl8kg8  (Dawid Smolorz) dostęp 20.09.2022

wachtyrz.eu/wilhelm-von-blandowski-odkrywca-i-jajcarz-z-gliwic/ (Arkadiusz Poźniak-Podgórski)  dostęp 20.09.2022

boleslawiec.naszemiasto.pl/nasza-historia-prekursorzy-psychiatrii-z-bunzlau/ar/c1-3406575

istotne.pl/boleslawiec/wiadomosc/d14/dawny-szpital-dla-nerwowo-i-psychicznie-chorych-w-boleslawcu

 

Zdjęcia współczesne: Marian Jabłoński, Małgorzata Malanowicz, Jerzy Olejnik